Het laatste grote proces?
John Demjanjuk in 2005.© AP
Op zaterdagmiddag stonden er – in de Münchense Nymphenburgerstrasse – voor de verdiept gelegen hoofdingang al dranghekken opgesteld. Op zondag filmden er de eerste televisieploegen.
Daar, bij het gerechtshof, een al rottende en lekkende betonkolos uit de jaren zeventig, begint vandaag het proces tegen de 89-jarige John, alias Iwan, Demjanjuk – volgens de aanklacht bewaker in het vernietigingskamp Sobibor. In die functie is hij in 1943 medeplichtig geweest aan de moord op bijna dertigduizend joden, de meesten afkomstig uit Nederland.
Het staat geafficheerd als ’het laatste grote naziproces’ en dus hebben zich meer dan tweehonderd journalisten verzameld, maar van de zitting mag niets in geluid of beeld worden opgenomen.
Zaak 115 Js 12496/08 is een gewone rechtszaak, waarin een individuele schuld bewezen moet worden. ’Het laatste grote naziproces’ mag geen showproces, geen trial by media worden, lijkt de rechter te willen zeggen. Maar de scepsis is, bij alle goede bedoelingen, groot.
En is dit het laatste grote proces? Er leven – schreef het weekblad Die Zeit – in de VS, het land dat Demjanjuk aan Duitsland uitleverde, en ook elders, nog tientallen ’Demjanjuks’ – niet-Duitse handlangers van de SS: Russen, Hongaren, Litouwers, Roemenen, Joegoslaven. Maar Duitsland wilde ze niet hebben, met het formele argument dat ze geen Duits staatsburger waren en hun landen van afkomst wilden ze evenmin, bevreesd voor een gecompliceerde rechtsgang.
Het is alsof de Duitse justitie op de biologische valreep nog een gebaar wilde maken, zodat nu, ruim zestig jaar na het einde van de oorlog, voor het eerst in dit land een hoogbejaarde niet-Duitser terecht staat voor misdaden die hij in Duits uniform en in Duitse opdracht pleegde. En dat in München, waarvandaan Hitler zijn moorddadige zegetocht kon beginnen, de stad die hij in 1935 tot ’Hauptstadt der Bewegung’ kroonde. In de bierhuizen van de stad ontkiemde in de jaren twintig de nationaal-socialistische beweging. Vlakbij het gerechtshof ligt een van die bierhuizen: de Löwenbräukeller, waar Hitler tussen 1940 en ’43 jaarlijks met trouwe partijkameraden de mislukte Hitlerputsch van 1923 herdacht.
En iets verderop in de Briennerstrasse, stond het Braune Haus , vanaf 1930 de partijcentrale van de NSDAP. Nu, anno 2009, is er alleen een lege plek, een veld met een provisorisch bord ervoor, waarop staat dat hier, o loden last, een NS Dokumentationszentrum zal komen.
Ik zag andere resten van het bruine verleden – de overwoekerde sokkels van eretempels, de Führerbau, en andere sombere stenen getuigen. Schroeiplekken zijn het. Zou in zo’n stad, en op dit allerlaatste moment in de geschiedenis, een verdachte oorlogsmisdadiger nog vrijspraak kunnen krijgen?
En gek, ineens dook zaterdag het bericht op dat Demjanjuk nog in 1947 in het Zuid-Duitse Ulm een joodse man zou hebben doodgereden. Justitie onderzoekt de zaak.
© Trouw 2009
|
