NederlandsHebrewEnglish
Home
Documenten
Bestellen
Artikelen
Prikbord
Nieuwsbrief
Verhalen

NRC-Handelsblad
www.nrc.nl - maandag 30 november 2009

Vier vragen over het proces Demjanjuk
Door onze correspondent Joost van der Vaart


John Demjanjuk in 2005.© AP
De zaak tegen Demjanjuk, die vandaag begonnen, is een van de laatste grote naziprocessen. Vier vragen en antwoorden over het proces.

1. Waarvan wordt Demjanjuk verdacht?
De aanklacht luidt medeplichtigheid aan de moord op 27.900 Nederlandse joden. Hij is oud (89 jaar), maar gezond genoeg om terecht te staan. Wegens zijn leeftijd zal hij per dag waarschijnlijk niet langer dan tweemaal negentig minuten worden verhoord – in de rechtbank van München.

De aanklacht tegen Demjanjuk is even eenvoudig als huiveringwekkend. Hij zou de handlanger van de dood zijn geweest: een knecht van de nazi’s belast met het doodknuppelen en naar de gaskamer jagen van joden in het Duitse vernietigingskamp Sobibor, gelegen in het bezette Polen. Demjanjuk was ‘SS-Wachmann’, kampbewaker. Zijn veronderstelde medeplichtigheid aan moord betreft 27.900 joden die vanuit het Nederlandse concentratiekamp Westerbork naar Sobibor zijn gedeporteerd, in de periode van 26 maart tot 1 oktober 1943.

2. Wat gebeurde er in Sobibor?
In Sobibor zijn van mei 1942 tot oktober 1943 tussen de 150.000 en 250.000 joden vermoord. Vanuit Nederland zijn 34.313 joden naar het vernietigingskamp overgebracht, van wie er ongeveer 33.000 zijn vergast. Hun namen zijn bekend. Ze staan op transportlijsten die in Westerbork werden opgesteld – en bewaard zijn gebleven. Volgens cijfers van de Stichting Sobibor zijn in de maanden dat Demjanjuk in het vernietigingskamp werkte 27.900 joden uit Nederland vermoord, mogelijk mede door toedoen van de destijds 23-jarige Demjanjuk. Onder hen waren 1.269 kinderen van kindertransporten uit Kamp-Vught.

3. Wat is een Nebenkläger?
Het Beierse Openbaar Ministerie is niet de enige aanklager. De zaak-Demjanjuk kent minstens 35 medeaanklagers. Nederland is met 22 zogenoemde ‘Nebenkläger’ het sterkst vertegenwoordigd.

Een Nebenkläger is eigenlijk een ‘hulp-officier van justitie’. Volgens artikel 397 van het Duitse wetboek van strafvordering kan „een slachtoffer van een strafbare daad, die geestelijk of lichamelijk verwond is, zich bij de ingediende openbare aanklacht aansluiten als mede-aanklager”. Het wetboek stelt aan zo iemand geen eisen van juridische bekwaamheid. De mede-aanklager heeft niet dezelfde bevoegdheden als de openbare aanklager – hij draagt ook geen toga – maar hij mag naast de aanklager plaatsnemen in de rechtszaal. Hij mag bewijsstukken overleggen, vragen stellen aan getuigen, en getuigen oproepen. De mede- aanklager mag een requisitoir houden en daarin een straf vorderen.

Eén van de ‘Nebenkläger’ is Paul Hellmann, oud-redacteur van NRC Handelsblad, wiens vader in Sobibor is vermoord. Hij wil geen wraak. Het gaat hem „om de waarheid en de rechtvaardigheid”. Hellmann wil dat Demjanjuk verantwoording aflegt. Bekijk een interview met Paul Hellmann op nrc.tv

4. Wie is John Demjanjuk?
Iwan Demjanjuk werd op 3 april 1920 geboren in Dubovi Macharintsi (Oekraïne). Op twintigjarige leeftijd werd de tractorrijder opgeroepen om dienst te doen in het Rode Leger. Twee jaar later werd hij krijgsgevangen genomen door Duitse troepen bij de slag om de Krim.

De omstandigheden waaronder krijgsgevangenen van het Sovjetleger werden vastgehouden, waren verschrikkelijk. Om te overleven kozen sommigen ervoor met de nazi’s samen te werken: als Hilfswillige, ook wel ‘Fremdvölkische’ genoemd. Ze werden in concentratiekampen tewerk gesteld en werden door de nazi’s belast met het smerigste deel van het vuile werk: de feitelijke uitvoering van de volkenmoord.

Demjanjuk kreeg zijn opleiding in het SS-kamp Trawniki in Polen. Daarna zou hij in verschillende concentratie- en vernietigingskampen hebben gewerkt, waaronder Sobibor. Aan het eind van de oorlog nam hij dienst in de zogenoemde Vlassow Armee, een divisie Oekraïners die in SS-verband vochten tegen de oprukkende geallieerden. Hij werd krijgsgevangen gemaakt door de Amerikaanse troepen en deed in 1948 – hij is inmiddels getrouwd – een verzoek om als vluchteling te worden erkend. Deze erkenning was een voorwaarde om in aanmerking te komen voor emigratie naar de Verenigde Staten. In 1952 emigreerde Iwan Demjanjuk naar Amerika, waar hij sindsdien woont en zich John noemt. Hij ging werken voor Ford Motor Company in Cleveland Ohio.

Eind jaren zeventig werd hij ervan beschuldigd ‘Iwan de Verschrikkelijke’ te zijn, de meest sadistische bewaker van het vernietigingskamp Treblinka. Demjanjuk wordt uitgeleverd aan Israël, waar hij terechtstaat en in 1988 ter dood wordt veroordeeld. Maar het vonnis wordt in hoger beroep wegens gebrek aan bewijs ongedaan gemaakt. Hij keerde terug naar de VS, waar enkele jaren later een nieuw proces tegen hem begon. Zijn Amerikaanse staatsburgerschap raakte hij kwijt.

Na een langdurig juridisch steekspel is hij in mei van dit jaar naar Duitsland overgebracht, waar hij nu terecht staat.

top