Het theaterstuk van John Demjanjuk
Door onze correspondent Joost van der Vaart
Tijdens een onderbreking van de zitting wordt Demjanjuk afgevoerd op
een brancard. Foto AP
De eerste dag van het proces tegen John Demjanjuk ging vooral over zijn gezondheid. Conclusie: de verdachte is fit genoeg voor het proces.
München, 30 nov. Het was een theaterstuk zoals je dat in de schouwburg niet krijgt. Een voorstelling waarbij alleen het rode gordijn ontbrak. Zo luidden enkele commentaren na de eerste dag van het proces tegen de 89-jarige John ‘Iwan’ Demjanjuk, de man die verdacht wordt van medeplichtigheid aan moord op 27.900 Joden in het Duitse vernietigingskamp Sobibor. Daar zou hij kampbewaker zijn geweest.
Demjanjuk wordt berecht in München, in een rechtszaal die eigenlijk te klein is voor de vele belangstellenden. Aanklager is het Openbaar Ministerie van München. Medeaanklagers zijn ongeveer twintig familieleden van vermoorde Joden in Sobibor. Onder hen zijn veel Nederlanders. De zaak tegen Demjanjuk is misschien wel het laatste grote naziproces in Duitsland. De verdachte is oud, de slachtoffers – voorzover nog levend – zijn oud en zelfs de nabestaanden zijn op leeftijd. Maar ze zijn erop gebrand hun verhaal over Sobibor aan de wereld te vertellen. Het gaat hen „om de waarheid”.
Gezondheid
Twee keer negentig minuten – zo lang mag Demjanjuk dagelijks worden verhoord. Meer staat zijn gezondheid niet toe, zegt een medisch expert in de rechtszaal. Demjanjuk wordt binnengereden in een rolstoel waarin hij half ligt. Over hem heen, tot aan zijn kin, is een lichtblauw operatielaken gedrapeerd. Hij steunt licht, draait zich op zijn zij en maakt af en toe slaande bewegingen met zijn arm. Maar hij zegt geen woord. Rechter Ralph Alt weet zich even geen raad en besluit tot een korte schorsing. Tijd voor een spuitje tegen de pijn, blijkt later. „Het kwam op mij over als één grote show”, zegt medeaanklager Rudie Cortissos na afloop.
Ander mens
Cortissos kan wel eens gelijk hebben. Als aan het eind van de ochtend de zaal leegstroomt en ook de meeste journalisten de tribune hebben verlaten, is het lichtblauwe laken weg. Demjanjuk opent zijn ogen, recht z’n rug en spreekt een paar korte zinnen met zijn advocaat Ulrich Busch. Hier zit opeens een ander, gezonder mens.
’s Middags is dat het grote thema: de gezondheid van de verdachte. Er komen medische deskundigen aan het woord die zeggen dat Demjanjuk eigenlijk een redelijk fitte indruk op hen heeft gemaakt, tijdens onderzoeken de afgelopen maanden in München. Geen dementie, wel een lichte maar zeker geen levensbedreigende vorm van leukemie. Rug- en gewrichtsklachten. Maar over het algemeen is Demjanjuk fit genoeg voor een proces. En dat is wat Cornelius Nestler, advocaat van een aantal medeaanklagers, „de winst van deze dag” noemt: Demjanjuk is gezond en hij kan terechtstaan. Een Nederlandse medeaanklager zegt het zo: „Hij zucht en hij steunt, hij voert een act over z’n gezondheid op, maar feit is dat hij nu toch voor een rechter verantwoording moet afleggen. De kop is eraf – en dat is goed nieuws”.
Wraak?
Veel aanklagers vinden dat Demjanjuk zijn mogelijke straf niet hoeft uit te zitten. Ze willen geen wraak. Maar Robert Cohen (83) heeft een andere mening. Zijn ouders en zijn broer zijn in Sobibor vermoord. Hij overleefde Auschwitz. Op zijn arm staat zijn kampnummer getatoeëerd: 174708. Van Cohen mag Demjanjuk „de allerzwaarste straf krijgen”. Laten we niet vergeten, zegt hij, „dat Demjanjuk beschuldigd wordt van medeplichtigheid aan moord van duizend Joden per dag – en dat is nog een behoudende schatting”. Wat hem betreft is duidelijk dat de Oekraïener „enorme misdaden heeft begaan”.
Slachtoffer
Voor verontwaardiging onder het publiek en de medeaanklagers zorgt de advocaat van Demjanjuk, Ulrich Busch. Hij stelt mensen als zijn cliënt, die als handlanger van de nazi’s gedwongen was voor hen het vuile werk op te knappen, op gelijke hoogte met de Joden in de kampen. Ook iemand als Demjanjuk is volgens Busch slachtoffer. „Onzin”, reageert de tegenpartij bij monde van advocaat Nestler, „mensen zoals Demjanjuk hebben gemoord, de Joden niet”.
|
