Nieuwsbrief
Artikelen
Prikbord
Help ons
Petitie


Trouw
www.trouw.nl - dinderdag 13 november 2008
Seije Slager

’Eichmann was geen marionet’
Aanklager haalt herinneringen op aan proces tegen Nazi-kopstuk


Gabriel Bach had in 1961 niet het
idee dat zijn bewijsvoering als
aanklager belangrijk was voor de
geschiedschrijving van de Holocaust.
„Uiteindelijk was het vooral een strafzaak.”
© FOTO JÖRGEN CARIS, TROUW

Nazi-misdadiger Adolf Eichmann was niet de licht onnozele bureaucraat waar hij tegenwoordig voor gehouden wordt. Een interview met Gabriel Bach, in 1961 een van de aanklagers.

De rechtszaak tegen Adolf Eichmann in 1961 wordt algemeen beschouwd als het ’proces van de eeuw’. Maar Gabriel Bach, destijds een van de belangrijkste aanklagers en later rechter van het Israëlische hooggerechtshof, praat er vooral over als jurist, niet als historicus. Had hij destijds het idee dat zijn bewijsvoering belangrijk was voor de geschiedschrijving van de Holocaust? „Ik weet niet of ik uw vraag begrijp. Uiteindelijk was het vooral een strafzaak. We moesten bewijzen dat Eichmann verantwoordelijk was voor het organiseren van de transporten, en we moesten vervolgens bewijzen dat de mensen die op die transporten gezet waren, ook echt vermoord waren.”

Het was wel een strafzaak die de wereld met de neus drukte op de feiten van de jodenvervolging door de Nazi’s, een onderwerp waar voor die tijd nauwelijks aandacht voor was. „Het proces tegen Eichmann is daar wel een katalysator voor geweest. Ook in Duitsland. Het kwam iedere avond op tv, en dus kon het onderwerp niet meer doodgezwegen worden.”

Inmiddels reist Bach, 81, de wereld rond om te vertellen over het proces. Vanavond spreekt hij in Amsterdam. Onlangs zongen 2000 Japanse schoolkinderen hem in perfect Hebreeuws toe. „De belangstelling blijft maar toenemen, ongelofelijk.”

In 1961, toen hij de zaak voorbereidde, was er nog nauwelijks historisch onderzoek gedaan naar de machinerie die door de Nazi’s was opgezet om de Joden naar hun dood te voeren. De staf van Bach doorvorste hele bibliotheken vol documenten, op zoek naar verwijzingen naar Eichmann.

Bach selecteerde er uiteindelijk 1500 voor gebruik in de rechtszaal. Hij heeft kritiek op het beeld dat is ontstaan van Eichmann als Schreibtischtäter, een man die vooral gedachteloos orders uitvoerde, en die zelf geen kwade genius was. „Dat is onder meer ontstaan onder invloed van Hannah Arendt, die over het proces schreef. Een paar dagen voor het proces arriveerde er ineens een filosofe, die alleen de getuigenissen en documenten gebruikte die in haar straatje pasten. Met ons, de aanklagers, heeft ze zelfs nooit willen spreken.”

Volgens Bach was Eichmann wel degelijk meedogenloos. „Tot op het einde. De oorlog als geheel mocht verloren zijn, hij wilde de zijne nog winnen. Als het nodig was, ging hij daarbij zelfs tegen Hitler in. De Hongaarse leider Horthy had met Hitler een overeenkomst, over 8700 Joodse families die mochten emigreren. Eichmann heeft die emigratie proberen te voorkomen.”

De wrangste herinnering die Bach aan het proces heeft, is later door Steven Spielberg verwerkt in de film Schindler’s list: een zwartwit-film waar één meisje in een rode jas in voorkomt. Een overlevende getuigde in de rechtbank over de laatste keer dat hij zijn dochter zag: ze werd bij aankomst in Auschwitz in de ’verkeerde’ rij geplaatst – die rechtstreeks naar de gaskamer voerde. Ze droeg daarbij een nieuwe rode jas. Bach had toevallig net voor zijn dochtertje een rode jas gekocht. „De televisiecamera’s snorden, de rechter gaf mij het woord, maar ik kon een paar minuten niets meer uitbrengen.”

Gabriel Bach spreekt vanavond om 20:00 in Felix Meritis in Amsterdam over het proces tegen Eichmann.

© Trouw 2008.


Het proces van de eeuw

Eichmann stond tijdens de Tweede Wereldoorlog aan het hoofd van afdeling IV B4 van het Reichssicherheitshauptamt, die zich met ’Joodse zaken’ bezighield. In 1941 kreeg hij van Reinhard Heydrich de opdracht om de vernietiging van het Europese Jodendom te organiseren. Hij kweet zich met zeer veel toewijding van die taak. Na de oorlog vluchtte hij naar Argentinië. In 1960 werd hij door de Israëlische geheime dienst gekidnapt en naar Israël gebracht, waar hij berecht werd. Het proces werd overal ter wereld live uitgezonden. De rechters verklaarden hem schuldig op alle vijftien aanklachten. Hij werd in mei 1962 opgehangen.


top